Geschiedenis van Anatomie en Fysiologie, Terminologie & Homeostase
Tot in de moderne tijd bestond Anatomie & Fysiologie niet als “wetenschappen” —
de geschiedenis van de geneeskunde weerspiegelt de geschiedenis van anatomie & fysiologie.
Vroeger (prerecorded history): “Sjamanen” waren de personen met kennis
van lichaamsfuncties, het gebruik van kruiden, etc..
“Genezers” hebben traditioneel drie noodzakelijke kwaliteiten:
1.Kennis
2.Autoriteit
3.Verbinding met het bovennatuurlijke
Babylon
Eerste geregistreerde bewijs van geneeskunde als een beroep.
Code van Hammurabi bevatte regels met betrekking tot geneeskunde en wanpraktijken.
“Indien een geneesheer een grote snede maakt met een operatiemes en
geneest, of indien hij een gezwel (boven het oog) opent met een operatie
mes, en het oog redt, zal hij tien shekels in
geld ontvangen.
Indien de zieke een vrijgelatene is, ontvangt hij vijf sikkelen.
Indien hij de slaaf van iemand is, zo zal zijn eigenaar den geneesheer twee sikkelen geven
.
Indien een geneesheer met het operatiemes een grote snede maakt,
en hem doodt,
of met het operatiemes een gezwel opent, en het oog uitsnijdt,
zullen zijn handen worden afgehouwen.
Indien een medicus een grote snede maakt in de slaaf van een vrijgelatene,
en hem doodt, zal hij de slaaf door een andere slaaf vervangen.
Indien hij met het operatiemes een gezwel geopend had, en het oog
uitgestoken had, zo zal hij de helft van zijn waarde betalen.
Indien een geneesheer het gebroken bot of het zieke zachte deel van een
man geneest, zo zal de zieke de geneesheer vijf sikkelen in geld betalen.
Indien hij een vrijgelaten man was, zo zal hij drie sikkelen betalen. Indien hij een
slaaf was, zal zijn eigenaar den geneesheer twee sjekels betalen. “
Wijd gebruik van kruiden/drugs, b.v. opium.
Bier werd verondersteld goed te zijn voor het hart en de lever.
Het oude Egypte: Hoge mate van medische kennis zoals blijkt uit
talrijke medische papyri.
Besnijdenis: Vroegste vermelding van besnijdenis: overgangsritueel voor jongens.
De oude Grieken
Balans van 4 lichaamsvloeistoffen of “humoren”. Bloed (van hart, sanguinisch), gal (van lever; choler), zwarte gal (van milt; melancholisch), en flegma (van
hersenen; flegmatisch). Correlatie met vier seizoenen en de vier elementen.
Hippocrates — “Vader der Geneeskunst.” Geboren 460 v. Chr.
Hij legde de nadruk op natuurlijke oorzaken van ziekte in plaats van ongenoegen van de goden.
Observatieve geneeskunde die gericht was op de patiënt en diens
omgeving, d.w.z., “holistisch.”
Hippocratische artsen benadrukten gedetailleerde observatie van het lichaam van de patiënt en
lichaamsproducten (zweet, urine, oorsmeer, uitwerpselen, enz.).
De “Eed van Hippocrates” & idealiseerde artsen.
Cult van Ascelpius, Oorsprong van cadeceus
Aristoteles — gegevensverzameling, embryologische observaties. “De geschiedenis van
dieren”, “Over het zintuig en het zintuiglijke,” en “Delen van dieren” zijn enkele van de vroegste geschriften gewijd aan anatomie, fysiologie en algemene biologie.
Aristoteles geloofde dat het hart de zetel van de intelligentie was. (Herophilus en Plato
dachten dat hersenen dat waren).
Ptolemaeus stichtte een museum in Alexandrië, Egypte. Ontledingen toegestaan
voor een korte tijd.
Chinese geneeskunde
Chinese geneeskunde legde, net als Grieks-Hippocratische traditie, de nadruk op evenwicht
(taoïstische filosofie) en was vooral niet-invasief (polsslag aflezen, observerend, ondervragen van patiënt).
Gezondheid wordt gehandhaafd wanneer er een evenwicht is tussen “yin” (vrouwelijk of het
schaduwaspect, de aarde, duisternis, de maan, en passiviteit) en “yang” (mannelijk, licht, zon, hemel, het actieve principe in de natuur). Er zijn vijf “Elementen” in de traditionele Chinese geneeskunde: hout, vuur, aarde, metaal, en water — water en metaal worden geassocieerd met yin, hout en vuur worden geassocieerd met yang, terwijl aarde behoort tot zowel yin en yang, omdat het beide assisteert.
Romeinse tijdperk
Galen — Tweede eeuw na Christus. “Vader van de Anatomie.” Observerend &
experimenteel. Chirurg van gladiatoren in Pergamon (Turkije). Verhuisde naar Rome en werd uiteindelijk lijfarts van keizer Marcus Aurelius. Verrichtte baanbrekende experimenten op het gebied van bloedsomloop, ademhaling, urinevorming, en het zenuwstelsel. Benadrukte anatomische nauwkeurigheid, maar kwam vaak tot de verkeerde conclusies op basis van nauwkeurige waarnemingen. Galen’s Werken: Over de natuurlijke vermogens. Veel van Galen’s geschriften zijn verloren gegaan. Galenus werd ongeveer 1500 jaar lang door de Kerk als dogma beschouwd.
Het “Ziekenhuis” — van hospices gevormd door vroege Christenen voor dienst aan
armen. (Soortgelijke hospitalen werden opgericht door Boeddhisten in India en Sri Lanka).
Middeleeuwen
“Volksgeneeskunde” was dominant. Griekse en Romeinse leerstellingen gingen verloren.
Enkele vrouwelijke figuren van betekenis: Metradora, Trotula, en Hildegard van Bingen.
Metrodora en Hildegard stelden beiden catalogi samen van ziekten en
behandelingen.
Hildegard’s medische en mystieke geschriften overlapten elkaar vaak.
Weinig Europese vooruitgang in anatomie en fysiologie. Kerk verbood menselijke dissectie tot 1235. Galen werd beschouwd als dogma en mensen die Galen’s geschriften in twijfel trokken werden afgekeurd, soms verbrand op de brandstapel.
Islam
Arabische Moslims en Arabische Joden (b.v. Verhandeling over hygiëne door Rabbi
Moses Maimonides of Moshe ben Maimon) hadden echter goed ontwikkelde medische praktijken, vele aangepast aan Griekse en Romeinse leringen. De eerste “medische school” in Europa in de 9e eeuw werd bemand door vele Moslim en Joodse artsen. Arabië bewaarde veel Griekse en Romeinse teksten en introduceerde deze teksten opnieuw in Europa. Rhazes (Al-Razi) en Avicenna (lbn-Sina) waren sleutelfiguren in de Islamitische geneeskunde.
Vele Aziatische en Nieuwe Wereld Indiase culturen hadden een meer geavanceerde
kennis van de geneeskunde dan de Europeanen in deze tijd. Aziatische Indianen herkenden diabetes en wisten dat voeding dit kon beïnvloeden; vroege verslagen van “vaccinatie” (variolatie, eigenlijk).
Nieuwe-wereld-geneeskunde vóór Columbus
Nieuwe-wereld-indianen introduceerden indirect curare, kinine, ipecac, en scheurbuik
-behandeling aan Europeanen.
Azteken hadden gedetailleerde kennis van anatomie, vooral van het hart, door
mensenoffers.
Renaissance:
Grotere frequentie van dissecties naarmate de greep van de Kerk op de wetenschap afnam.
DaVinci: “Wetenschap komt door observatie, niet door autoriteit.” Kunst en anatomie versmolten.
Andreas Vesalius: Publiceerde “De Humani Corporis Fabrica” in 1543 toen
hij 28 was.
Hij wordt de “Vader van de Moderne Anatomie” genoemd vanwege zijn nauwkeurige anatomische
observaties. Stelde Galenische leerstellingen ter discussie.
17e en 18e eeuw:
William Harvey beschreef de bloedsomloop (uitdaging aan Galen
voor de bloedsomloop) in zijn “On The Movement of the Heart and Blood in Animals” in 1628. Beschreef de stroming van het bloed in een circuit.
Anton van Leeuwenhoek — gebruikte microscoop, observeerde “cellen” en
“animalcules.” Eerste verslag van spermatozoa, bloedcellen, en strepen in spieren.
Descartes — filosoof/wetenschapper. Splitsing van geest en lichaam. Schreef lichaamsfuncties toe aan mechanistische analyse. Vroeg model van onwillekeurige reflexen.
Dacht dat de pijnappelklier de plaats van de ziel was, of een anatomische interface tussen “geesten” en het lichaam. In principe had hij een hydraulische kijk op het lichaam
– zenuwen waren holle buizen die geesten geleidden – geesten bliezen
spieren op.
Jenner — vaccinatie tegen pokken ontwikkeld uit koepokken. Uiteindelijk verdrong
vaccinatie de “variolatie” (het gebruik van extracten van pokkenzweren voor inenting) die eeuwenlang in Europa en Azië was gebruikt. Lady Montagu rapporteerde over het gebruik van variolatie (vaak ten onrechte gerapporteerd als vaccinatie) in Turkije, maar de praktijk sloeg nooit aan bij de hogere klassen in Engeland.
Onder invloed van de Griekse humorale theorie werd aderlating op grote schaal toegepast
in Europa en Amerika vanaf de middeleeuwen tot ver in de 19e eeuw.
19e eeuw:
Groei van wetenschappelijke methode in anatomie, fysiologie, en geneeskunde.
Vorming van de celtheorie — Cellen als de basiseenheid van het leven (structurele en functionele uints) en “alle cellen
komen voort uit reeds bestaande cellen.” (behalve de eerste cel). Spontane generatie
ontkracht
Kiemtheorie van ziekte. Vooruitgang in microscopie, kleuringstechnieken.
Pasteur: droeg bij tot “kiemtheorie van ziekte.”
Galvani en Volta — elektrische aard van spier- en zenuwfunctie.
Darwin — Vergelijkende anatomie is een weerspiegeling van evolutionaire processen
in plaats van afzonderlijke scheppingen van God.
Chirurgische vooruitgang; opkomst van aseptische chirurgie en anesthesie.
20e Eeuw
Ontdekking van Mendeliaanse Genetica.
Rol van chromosomen in overerving.
Ontdekking van insuline.
Electronenmicroscoop maakte fijne definitie van anatomische structuren mogelijk, bijv.
Opheldering van eiwit- en DNA-structuren.
Ontwikkeling van biochemische en moleculaire technieken.
Celbiologie, moleculaire biologie, ontwikkelingsbiologie (embryologie), enz. dragen alle
bij tot de studie van de moderne anatomie en fysiologie.
Imagingtechnologie — Röntgenstralen, CT-scans, MRI’s, enz.
Wat is leven eigenlijk?
Physiologische definitie — Een cel of organisme heeft:
1) Responsiviteit of prikkelbaarheid: vermogen om te reageren op veranderingen in de omgeving.
2) Beweging of contractiliteit.
3) Metabolisme – omvat ademhaling, spijsvertering, absorptie, circulatie,
synthese, secretie, en excretie.
4) Groei
5) Voortplanting
Virussen worden vaak beschouwd als “niet-levend” omdat hun voortplanting alleen met cellen kan plaatsvinden, maar ze zijn gemaakt van eiwitten en hebben DNA of RNA.